Karaçi Hangi Dili Konuşuyor? Sokakların Müziği, Arşivlerin Sessizliği
Şunu baştan söyleyeyim: “Karaçi hangi dili konuşuyor?” diye sorduğunuzda tek bir cevap beklemek, bu şehrin doğasına haksızlık. Karaçi; göçlerle, limanla, pazar yerleriyle, üniversite amfileriyle ve gece yarısı çay tezgâhlarının uğultusuyla konuşan bir kent. Benim derdim, bu uğultunun içinden düzenli ritimleri çekip çıkarmak: Hangi dil nerede öne çıkıyor, niçin ve bu tablo nereye evriliyor?
Köken: Limanın Getirdiği Diller, Devletin Şekillendirdiği Katmanlar
Karaçi, kuruluşundan itibaren bir çekim alanıydı: Hindistan’dan göç eden Muhacirler, ülkenin dört yanından gelen işçiler, Afgan ve Bengal kökenli topluluklar… Bu hareket, kentin dil manzarasını katman katman inşa etti. Bugün “Urdu” bu katmanların üstünde, sokakta ve kurumlar arası iletişimde ortak ses olarak duyuluyor; 2023 sayımı, Urdu’yu şehirde en yaygın anadil olarak kayda geçirdi. :contentReference[oaicite:0]{index=0}
Urdu: Şehrin Lingua Franca’sı
Metroda, otobüste, borsada, YouTube’da… Karaçi’de ortak anlaşma zemini Urdu. Bunun nedeni yalnızca ulusal statüsü değil; kentteki etnik ve sınıfsal çeşitliliğin pratik bir uzlaşıya ihtiyaç duyması. Nüfus verileri de bu uzlaşıyı teyit ediyor: Urdu, Karaçi’de birinci sırada; diğer büyük diller ise onu mahalle, iş kolu ve kuşak bazında takip ediyor. :contentReference[oaicite:1]{index=1}
Sindice: Evin Sahibi Dil ve Kurumsal Hafıza
Karaçi, Sindh eyaletinin başlıca metropolü; bu yüzden Sindice yalnızca “yerel” bir dil değil, eyaletin kurumsal ve kültürel taşıyıcısı. Eyalet kurumları, dijitalleştirme hamleleriyle İngilizce ve Urdu’nun yanında Sindiceyi de arayüz dili haline getiriyor; bu, kamu hizmetlerine erişimde kapsayıcılığı artırıyor. :contentReference[oaicite:2]{index=2}
İngilizce: Kampüsten Kurumsala, Hukuktan Koda
Üniversite derslikleri, özel sektör toplantıları, yazılım ekipleri ve çok uluslu şirket katlarında İngilizce yoğun. Bu, yalnızca sömürge sonrası kurumsal geleneğin devamı değil; aynı zamanda küresel tedarik zincirlerine eklemlenmiş bir liman kentinin “iş dili” tercihi.
Mahallelerin Sesi: Pencapça, Peştuca, Beluci, Saraiki ve Tüccar Dilleri
Karaçi’nin semt semt değişen bir akustiği var. Pencapça ve Saraiki, iç göçün ritmini taşıyor; Peştuca, göç ve ticaretle şehrin kuzey-güney hattına yayılıyor; Beluci, kıyı ve batı aksında tarihsel yerini koruyor. Tüccar topluluklarının dili olan Memoni/Kutchi ve Gujarati de pazar yerlerinde hâlâ canlı. Bu dokuyu, ülke geneli dil dağılımı ve şehir içi demografik kırılımlar birlikte anlamlandırıyor. :contentReference[oaicite:3]{index=3}
Göçle Gelen Diller: Bangla ve Rohingyaca
Kentin kozmopolit tablosuna, Bangladeş kökenli toplulukların Banglası ve Myanmar kökenli Rohingyaların Rohingyacası/Burması da ekleniyor. Bu diller, çoğu zaman Urduyla temas halinde; ev içinde anadil, sokakta ise Urdu veya İngilizce kod değiştirme (code-switching) biçiminde yaşıyor. :contentReference[oaicite:4]{index=4}
Bugün: Kod Değiştirme, Melez Söyleyiş ve Ekran Dili
Bir kafede iki gencin konuşmasına kulak verin: Cümle Urdu başlar, ortasında İngilizce bir teknoloji terimi (framework, deployment, pitch) belirir, sonra Sindice bir deyişle biter. Bu, “kafa karıştıran” bir kakofoni değil; Karaçi’nin iletişim zekâsı. Dil, kimlik ve fırsat arasında pragmatik köprüler kuruyor: İş görüşmesinde İngilizce, komşuyla gündelik sohbette Urdu, aile içinde anadil; yerel yönetimle işlerde ise giderek daha görünür bir Sindice.
Yarın: Dil Politikaları, Yapay Zekâ ve Kentsel Adalet
Üç dinamik, Karaçi’nin dil geleceğini belirleyecek:
1) Kurumsal Dil Adaleti
E-devlet portallarında ve hizmet noktalarında İngilizce/Urdu tekeli kırıldıkça, Sindice ve diğer dillerde içerik artacak. Bu, yalnızca çeviri değil; semt düzeyinde hizmet tasarımını da dönüştürecek. :contentReference[oaicite:5]{index=5}
2) Teknoloji: Ses Tanıma ve Çeviri
Akıllı telefonlardaki konuşma tanıma ve anlık çeviri sistemleri, çokdilliliği yük değil avantaj haline getiriyor. Urdu ve İngilizce iyi durumda; sırada Sindice, Peştuca ve Pencapça için açık veri kümeleri var. Start-up ekosistemi bu boşluğu doldurdukça, mahallelinin dili uygulamaların varsayılanına dönüşebilir.
3) Eğitimde Çokdilli Müfredat
İlkokulda anadil temelli okuryazarlık (örneğin Sindice/Pencapça), ortaöğretimde Urdu ve İngilizce akıcılığı, mesleki eğitimde sektörün “iş dili”ne odaklı hibrit modellere doğru gidiliyor. Bu, göçmen çocukların eğitimde kalma oranını da artırabilir.
Provokatif Sorular: Dil Bir İmkân mı, Engel mi?
Karaçi’de İngilizce bilmemek gerçekten “fırsat duvarı” mı? Yoksa yerel dillerde hizmet ve teknolojinin gelişmesi, bu duvarı sessizce yıkıyor mu? Urdu’nun sokak gücü, diğer dillerin görünürlüğünü gölgede mi bırakıyor, yoksa onlara köprü mü kuruyor? Çokdillilik, kamusal alanda karmaşa mı, yoksa kapsayıcı iletişimin tek gerçekçi yolu mu?
Sonuç: Tek Bir Dil Değil, Çok Sesli Bir Eşitlik Projesi
Karaçi’nin konuştuğu dil, tek bir sözlükte toplanamaz. Urdu, şehirdeki ortak zemin; İngilizce, küresel bağlantı; Sindice, kurumların ve kültürel hafızanın dili; mahallelerde ise Pencapça’dan Peştuca’ya, Beluci’den Memoni/Kutchi ve Gujarati’ye, Bangla’dan Rohingyaca’ya uzanan bir mozaik var. Bu mozaiği iyi yönetebilen kentler, yalnızca kültürel olarak değil, ekonomik ve teknolojik olarak da öne çıkacak. Kısacası soru şudur: Karaçi hangi dili konuşuyor değil; Karaçi hangi dilleri birlikte, adil ve üretken biçimde konuşturacak? :contentReference[oaicite:6]{index=6}
::contentReference[oaicite:7]{index=7}